Aankomen en afvallen door stress: waarom te veel cortisol ongezond is!

Stress wordt wel als dé ziekte van de moderne tijd gezien. Onze samenleving zit bomvol verplichtingen, deadlines en complexe problematiek. Dat leidt bij veel mensen tot een situatie waarin ze zelden even fatsoenlijk kunnen ontspannen. En dat is zeker niet alleen een mentaal probleem!

Wanneer je stress hebt, maakt je lichaam het stresshormoon cortisol aan. Een overschot daarvan kan tot allerlei fysieke kwaaltjes leiden, inclusief een sterke toename of afname van je gewicht. We leggen je vandaag uit waarom je kunt aankomen en afvallen door stress, en wat je eraan kunt doen.

Cortisol, het stresshormoon

Tegenwoordig komt stress doorgaans van drukte op het werk of zorgen om geld. In de oertijd lag het gevaar doorgaans in heel andere – en acutere – hoekjes, zoals bijvoorbeeld roofdieren. Het stresshormoon cortisol was dan heel praktisch: dat zorgt er namelijk voor dat er snel meer energie vrijkomt in je lichaam. Ideaal als je voor een beer op de vlucht moet slaan, dus!

Vandaag de dag hebben we echter vaker te maken met langdurige, slopende stresssituaties. Denk aan drukte op werk of langdurige geldproblemen. Daardoor hebben mensen vaak last van een chronisch verhoogd cortisol level, wat allerlei vervelende bijwerkingen oplevert.

Stress symptomen

Wanneer je last hebt van te veel cortisol, zorgt dat niet alleen voor dat ‘volle’ gevoel in je hoofd. Stress wordt vaak ook zichtbaar in allerlei lichamelijke kwaaltjes. Een paar belangrijke symptomen om op te letten:

Continu moe

Wanneer je je de hele dag vermoeid voelt – ook als je genoeg geslapen hebt – kan dat een gevolg van stress zijn. Die hoge cortisol- en adrenalinelevels putten je energiereservoirs namelijk snel uit. Je hebt simpelweg overal meer energie voor nodig.

Slaapproblemen

Om het nog erger te maken, zorgt stress er ook vaak voor dat je slecht slaapt. Door de grote hoeveelheid stresshormonen blijft je brein namelijk gewoon op volle toeren doordraaien, ook als je uitgeput bent. Dit veroorzaakt natuurlijk al snel een nare vicieuze cirkel.

Hoofdpijn

Spanningshoofdpijn is een van de meest voorkomende stress symptomen. Het gaat vaak om een drukkend of klemmend gevoel dat voor een doffe pijn achter de ogen zorgt. De precieze oorzaak van dit soort hoofdpijn is niet bekend, maar we weten dat het vaak samengaat met fysieke of mentale stress.

Stijve spieren

Bij een lichamelijke oorzaak van stress, zoals overtraining, is spierstijfheid een frequent verschijnsel. Ook bij mentale stress, bijvoorbeeld door extreme drukte, zul je snel last krijgen van je spieren. Met name de rug en schouders worden snel stijf door de spanning die je erop zet.

Hoge bloeddruk

Ten slotte kan veel stress tot een hoge bloeddruk leiden. Dat is één van de stress symptomen die je niet snel opmerkt, maar die wel flink schadelijk kan zijn! Een hoge bloeddruk is namelijk één van de factoren die bijdragen aan het ontstaan van allerlei hart- en vaatziektes.

Eetproblemen

Lichamelijke stress kan niet alleen veroorzaakt worden door een slecht dieet, het kan ook eetproblemen veroorzaken. Sommige mensen verliezen hun trek, anderen krijgen juist last van eetbuien. In beide gevallen zijn de gevolgen al snel flink ongezond.

Cortisol en je gewicht

Omdat stress vaak invloed heeft op je eetlust, is het niet verrassend dat het je gewicht kan beïnvloeden. Ben jij bijvoorbeeld een stress-eter, dan is de kans groot dat je in drukke periodes aankomt. Omgekeerd zijn er ook mensen die juist afvallen door stress.

Hieronder kijken we even naar beide situaties. Hoe ongezond is het als je gewicht door de stress gaat schommelen? En voor veel mensen nog wel belangrijker: wat doe je eraan?

Aankomen door stress

Aankomen door stress is niet alleen een gevolg van meer eten. Ook je hormonale reacties veroorzaken een gewichtstoename. Een kort overzicht van de belangrijkste oorzaken:

1. Cortisol en buikvet

Cortisol verhoogt de vetopslag. In stresssituaties gaat je lichaam namelijk spierweefsel omzetten tot glucose, zodat je voldoende energie hebt om gevaar het hoofd te bieden. Maar omdat je in onze moderne wereld maar zelden op de vlucht hoeft te slaan, heb je die energie vaak helemaal niet nodig. Het wordt daarom uiteindelijk in vet omgezet.

Cortisol zorgt er bovendien voor dat dat vet vooral op je buik terecht komt, zo blijkt onder andere uit dit onderzoek. En dat is voor veel mensen precies het belangrijkste probleemgebied! Wanneer je je buikje maar niet kwijtraakt, kan het dus zeker met het stresshormoon te maken hebben.

2. Insuline en trek

Een ander probleem is dat cortisol de aanmaak van insuline stimuleert. Wanneer je veel van dat hormoon in je lichaam hebt, krijg je meer trek, en dan vooral in ‘slechte’ voedingsmiddelen als vette snacks en suiker. Wie even snel iets wil eten, eindigt daarom al snel met een kroket uit de muur of een reep chocolade.’

Die calorieën fungeren echt als troostvoedsel, een soort kortstondig antidepressivum. Voor een keertje hoeft dat natuurlijk geen probleem te zijn. Maar wie langdurig onder spanning staat en daarom regelmatig een rol koekjes leeg eet, zal dat wel degelijk terugzien in zijn buikomvang!

3. Stress en zelfdiscipline

Stress draagt verder nog op enkele indirecte manieren bij aan een hogere vetopslag. Zo slapen gestreste mensen vaak slechter, iets dat ervoor zorgt dat je meer ghreline en minder leptine aanmaakt. Daardoor krijg je meer trek in zoetigheid, en ben je tegelijkertijd minder goed in staat om te merken dat je vol zit – een combinatie die alleen maar tot problemen kan leiden!

Drukte zorgt er ook voor dat je minder tijd hebt om bijvoorbeeld gezonde maaltijden te koken of te gaan sporten, En áls je de tijd al hebt, ben je uit vermoeidheid meestal niet bepaald gemotiveerd meer. Zo zorgt stress ervoor dat je discipline ongemerkt steeds meer verzwakt, met alle gevolgen van dien.

Afvallen door stress

Als je het zo leest, lijkt het bijna vanzelfsprekend dat iedereen met stress automatisch kilo’s aankomt. Toch zijn er ook mensen die juist afvallen door stress. Daar zijn doorgaans drie belangrijke redenen voor:

1. Snellere stofwisseling

Zoals gezegd zorgt cortisol ervoor dat je lichaam wordt voorbereid op inspanning. Je hartslag gaat omhoog, je gaat sneller ademen – kortom, alles gaat net even wat harder werken. Het probleem is dat dat bij langdurige stress ook langdurig zo blijft. Je stofwisseling versnelt als geheel, waardoor je ook meer calorieën verbrandt. En dat betekent dat je totale energiebalans opeens negatief uit kan komen.

2. Geen trek

Ook de cortisol helpt zeker niet om je op gewicht te houden. Doordat dit hormoon spieren afbreekt om energie te produceren, neemt je energieverbruik af. Ook wordt je spijsvertering tijdelijk op lage prioriteit gezet om die energie elders kunnen gebruiken. Ten slotte kunnen gespannen spieren zorgen voor dat gevoel dat je maag ‘in de knoop’ zit. Al die factoren zorgen dat je minder eet.

3. Meer activiteit

Ten slotte zijn mensen vaak drukker bezig wanneer ze gestrest zijn. Meer onrustig getik, meer geijsbeer, meer rondrennen als een kip zonder kop… Zelfs zonder dat je het doorhebt kan dat snel optellen tot extra verbrande calorieën. Als je dat combineert met de andere twee factoren, is het duidelijk waarom de kilo’s er opeens af kunnen vliegen!

Afvallen door stress gevaarlijk?

Het spreekt voor zich dat stress niet echt een gezonde manier is om af te vallen. Een constant hoge productie van cortisol en adrenaline zorgt ervoor dat er in je lichaam van alles uit balans raakt. Toch hoef je ook niet direct in paniek te raken als de weegschaal opeens een paar pondjes minder aangeeft.

Zolang het effect tijdelijk is en niet te snel gaat, kan het niet heel veel kwaad. Verlies je meer dan twee kilo per week, of zakt je BMI onder de 18,5? Dan is het wel een goed idee om even langs je huisarts te gaan.

Tips tegen stress

Of je nu afvalt, aankomt of anderszins last hebt van stress: het moge duidelijk zijn dat te veel cortisol niet gezond is. Merk je dat je gestrest bent? Dan is het voor je gezondheid op korte én lange termijn beter om daar iets aan te doen. Een paar korte tips:

• Eet gezond. Door zo veel mogelijk onbewerkt en gevarieerd te eten, geef je je lichaam alle bouwstoffen om te herstellen.
• Eet gezonde vetten. Dat is natuurlijk altijd belangrijk, maar als je te veel cortisol aanmaakt, valt hier vaak veel winst te behalen.
• Beweeg, maar met mate. Een dagelijkse wandeling is altijd goed. Sport je nu heel fanatiek, dan kan het verstandig zijn om even een stapje terug te doen. Veel spierbeschadiging verhoogt namelijk de aanmaak van cortisol.
• Maak tijd voor slaap. En dat betekent niet alleen op tijd in bed gaan liggen: door ruim daarvoor aan je avondritueel te beginnen, val je ook sneller in slaap.
• Plan tijd in voor ontspanning. Zet je rustige momenten net zo vast in je agenda als andere afspraken! Lees in die tijd een boek, ga lekker in bad liggen of mediteer. Zo dwing je jezelf om de drukte even opzij te zetten.