Overgewicht of obesitas: eigen schuld, dikke bult?

Onze Westerse maatschappij is bepaald niet mild voor mensen met overgewicht of obesitas. ‘Eigen schuld, dikke bult’ lijkt nog steeds de overheersende mening: had dan niet zo veel gegeten, was dan gewoon gaan sporten. Mensen met overgewicht ‘moeten gewoon wat meer discipline hebben’, zijn ‘lui’ of zelfs ‘dom’.

Daarbij wordt echter over het hoofd gezien dat obesitas een enorm complex probleem is, met vaak tientallen verschillende oorzaken! Niet voor niets wordt het vaak eerder als een ziekte gezien. De verantwoordelijkheid valt dus niet zo makkelijk bij een individu neer te leggen. Hoe dat precies zit, leggen we je in deze blog verder uit!

Wat is obesitas?

Obesitas wordt medisch gedefinieerd als ‘een chronische ziekte waarbij een zodanige overmatige vet¬stapeling in het lichaam bestaat dat dit aanleiding geeft tot gezondheidsrisico’s’. Met andere woorden: gevaarlijk overgewicht. Obesitas kan leiden tot hart- en vaatproblemen, gewrichtsklachten, diabetes en nog verschillende andere aandoeningen.

Ruwweg onderscheiden we matige obesitas (BMI hoger dan 30), ernstige obesitas (BMI hoger dan 35) en zeer ernstige obesitas (BMI hoger dan 40). Dat klopt echter niet altijd, zeker bij mensen die bijvoorbeeld heel gespierd zijn. De buikomvang wordt daarom ook meegenomen: voor vrouwen is de grens 88 centimeter, voor mannen 102 centimeter.

Obesitas: eigen schuld?

Het is makkelijk om te roepen dat mensen met obesitas ‘gewoon minder moeten eten’. In een land waar ongeveer de helft van de mensen overgewicht heeft, en 10% obesitas, moet je je echter af gaan vragen of dat wel zo zinnig is. Ontbreekt het al die mensen aan gezond verstand en zelfbeheersing? Of is er meer aan de hand?

Er is een stuk meer aan de hand, zo blijkt uit onderzoek. Obesitas kent vaak verschillende oorzaken – en zit je er eenmaal mee, dan ontstaat al snel een vicieuze spiraal. Enkele voorbeelden:

1. Te zuinige verbranding

Juist het volgen van strenge diëten kan de vetverbranding enorm vertragen. Daardoor komen veel mensen na een poging tot afvallen alleen nog maar méér aan.

2. Hormonale problemen

Zo’n 10 procent van de obesitaspatiënten heeft last van een verstoring in het honger- en verzadigingssysteem. Hormonale disbalansen zorgen ervoor dat je wel moet blijven eten, tenzij je de hele dag met honger rond wilt lopen. Dat maakt diëten vrijwel onmogelijk.

3. Koolhydraatverslaving

Ook koolhydraatverslavingen komen veel voor bij mensen met obesitas. De pieken en dalen in het bloedsuiker zorgen ervoor dat het extreem moeilijk wordt om nog te stoppen met eten. Daardoor krijgen mensen ‘automatisch’ veel te veel calorieën binnen.

4. Trage schildklier

Ook een trage schildklier speelt soms een rol. Dat betekent dat het lichaam calorieën gewoon niet goed verwerkt en daarom als vet opslaat. Diëten heeft in zo’n geval geen zin: de schildklier moet eerst behandeld worden.

5. (Voorstadium van) diabetes

Wanneer je (bijna) suikerziekte hebt, kan je lichaam koolhydraten niet goed meer verwerken. Ze worden daarom bijna allemaal automatisch als vet opgeslagen in plaats van verbrand.

6. Weinig kennis over eten

Veel mensen weten simpelweg niet veel over (gezond) eten. De enige informatie die ze krijgen, is de (vaak misleidende) informatie op verpakkingen. In zo’n geval kan het ontzettend moeilijk zijn om overgewicht te voorkomen.

7. Veel bewerkte voeding

Wanneer mensen weinig kennis hebben, helpt het niet dat de meeste supermarktproducten vrij ongezond zijn. Als je simpelweg de goedkope en makkelijke voedingsmiddelen koopt, gaat dat al snel mis. Daarmee krijg je namelijk veel te veel suiker, zout en calorieën binnen.

8. Obesitas veroorzaakt obesitas

Ben je eenmaal te dik, dan raak je dat ook niet snel meer kwijt. Zo verhindert het gewicht je om veel te sporten en houden eetbuien zichzelf in stand. Bovendien zorgen strenge diëten alleen maar dat de vetverbranding nog meer vertraagt. Het is dus een moeilijk te doorbreken cirkel.

Weg met het stigma!

Achter een lichaam met overgewicht gaat doorgaans dus een stuk meer schuil dan luiheid of domheid. Een ongelukkige samenloop van omstandigheden kan al snel tot een vicieuze cirkel leiden die bijna onmogelijk te doorbreken is. Toch worden mensen met obesitas vaak als ‘dom’ of ‘lui’ gezien.

En het nare is: dat stigma maakt het probleem vaak juist weer erger. Zeker bij kinderen leidt overgewicht vaak tot sociale buitensluiting. Bovendien hebben leraren en andere volwassenen in de omgeving al snel minder vertrouwen in het kind. Dat leidt ertoe dat het kind zich inderdaad slechter ontwikkelt – en daarmee het idee van ‘domme, dikke mensen’ bevestigt.

Obesitas is een ziekte

Obesitas is jarenlang als een kwestie van persoonlijke verantwoordelijkheid behandeld. Het was de eigen schuld als een patiënt er niet in slaagde om af te vallen. Artsen stopten dan ook vaak met de behandeling wanneer iemand zich niet aan het opgestelde plan hield. Dat was dan gewoon een ‘hopeloos geval’.

Tegenwoordig wordt morbide overgewicht echter geclassificeerd als een ziekte – en dat sluit veel beter aan bij de realiteit aan. Je stopt ook niet met het behandelen van een anorexiapatiënt als die niet uit zichzelf begint te eten. Op dezelfde manier is het ‘obesitas eigen schuld’ verhaal niet accuraat: juist dat de patiënt zich niet aan een behandelplan kan houden, moet aangepakt worden.

Obesitas ‘genezen’

Door obesitas als een ziekte te beschouwen, verandert de behandeling. Het is dan niet meer de eigen verantwoordelijkheid van mensen om zelf maar gezond te gaan eten. Het probleem is immers juist dat ze daar simpelweg niet goed toe in staat zijn! Dat heeft niets te maken met domheid, maar simpelweg met een lichaam dat ‘verkeerde’ signalen afgeeft.

Hoe het probleem het beste aangepakt moet worden, wordt nog onderzocht. In ieder geval is het niet verstandig om obesitas aan te pakken door op strenge diëten te gaan. Dat vertraagt de stofwisseling namelijk alleen nog maar verder. In plaats daarvan is het verstandiger om op de lange termijn naar een gedragsverandering te streven.

Door daarbij eerder op gezondheid dan op uiterlijk te focussen, worden voorlopig de beste resultaten bereikt. Probeer dus niet af te vallen door obsessief calorieën te minderen, maar begin door stap voor stap gezonder te gaan eten. Vaak volgen de calorieën dan vanzelf – en zo niet, dan zal je gezondheid alsnog meer vooruit gaan dan met een crashdieet.