Misleidende verpakkingen: wat voedingsclaims écht betekenen!

In principe heeft de consument wettelijk recht op eerlijke informatie over zijn voeding. Om misleidende verpakkingen te voorkomen, zijn er dus regels opgesteld. Die geven bijvoorbeeld aan welke claims producenten wel en niet mogen maken.

Helaas zijn er nog genoeg manieren om een product tóch wat mooier voor te stellen dan het is. We noemen vandaag tien voedingsclaims die op een misleidende manier ingezet (kunnen) worden. Zo weet je in de supermarkt extra goed waar je op moet letten!

Wat zijn voedingsclaims?

Voedingsclaims zijn claims die fabrikanten onder bepaalde officiële voorwaarden op hun producten mogen zetten. Zo mag er alleen “rijk aan vezels” op het etiket staan als er ook inderdaad een bepaalde hoeveelheid in zit. In theorie natuurlijk een handig systeem, want nu weet je als consument precies wat zo’n claim betekent.

Het probleem? Ten eerste zijn er veel claims zónder officiële definitie, die dus door iedereen vrij gebruikt kunnen worden. Daar bestaan geen regels tegen. Ten tweede zijn ook de officiële voedingsclaims soms erg flexibel in te zetten. Er staan dan niet écht leugens op het etiket, maar het wekt wel een heel verkeerde indruk.

Misleidende verpakkingen

Dat alles kan resulteren in ronduit misleidende verpakkingen. Als consument denk je een gezond product te kopen – en dat klopt gewoon niet! We geven hieronder tien voorbeelden van claims en trucjes die veel misbruikt worden!

1. Light

Van frisdrank tot pindakaas, en van zuivel tot chips: zo’n beetje alles ligt tegenwoordig ook light in de supermarkt. “Light” is gelukkig een officiële voedingsclaim. Fabrikanten mogen het alleen gebruiken als een product 30% minder vet, 30% minder suiker, óf 30% minder calorieën bevat.

Dat is een duidelijke definitie… maar hij laat ruimte voor heel wat onduidelijkheid. Als één van de factoren omlaag gaat, kan de rest namelijk net zo goed omhoog gaan. En dan krijg je dus excessen als de “light”-pindakaas met 30% minder vet… en 210% méér suiker dan de gewone variant!

2. 0% vet

De 0%-vet-claim heeft een vergelijkbaar probleem. Natuurlijk, een product waar dit op staat zal ook inderdaad geen vet bevatten. Het vervelende is echter dat eten zonder vetten doorgaans nergens naar smaakt. En hoe wordt dat opgelost? Precies: door er dan maar een flinke schep suiker doorheen te mieteren.

Ook wordt deze claim vaak gebruikt voor voedingsmiddelen die sowieso al geen vet bevatten. Dat maakt ze echter nog niet meteen gezond. Een oud voorbeeld is dat van de lolly’s die gepromoot werden als “vetvrij”. Dat maakt ze niet meteen een verantwoord tussendoortje…

3. Met …% minder suiker

Goed, toegevoegde suikers zijn niet gezond. En goed, minder suiker is meestal beter. Het vervelende is alleen dat de meeste producten met “minder suiker” helemaal niet minder suiker bevatten. In plaats daarvan wordt er namelijk rustig extra honing, geconcentreerd vruchtensap of glucose-fructosestroop in gestopt. Ook gewoon suikers, dus.

In het algemeen geldt dat je beter helemaal geen producten kunt kopen waar een “minder suiker”-variant van bestaat. Daar zit namelijk vrijwel per definitie rommel in. Ga liever voor eten waar om te beginnen niets aan toegevoegd hoeft te worden.

4. Ambachtelijk

Heb jij ambachtelijk brood in huis? Ambachtelijke salades? Ambachtelijke pannenkoeken? Die claim klinkt hartstikke lekker – en betekent verder precies niets. “Ambachtelijk” is namelijk geen officiële voedingsclaim: de grens tussen handgemaakt en machinematig is te moeilijk te definiëren. En dus kan iedereen het op zijn producten zetten.

Hetzelfde geldt overigens voor veel andere termen die vooral lekker positieve associaties aan een product geven. ‘Artisanaal’ is bijvoorbeeld ook een variant. Of denk aan ‘bourgondisch’ of zelfs ‘met verse ingrediënten’. Dat mag dus rustig op iedere magnetronmaaltijd staan.

5. Zonder kunstmatige toevoegingen

“Kunstmatige toevoegingen” zijn over het algemeen kunstmatige geur-, kleur- of smaakstoffen. Dat geldt dus voor een groot deel van de E-nummers. Probleem: het geldt níét voor bijvoorbeeld suiker, zout en ongezonde vetten. En zo bevat ook een zak chips “geen kunstmatige toevoegingen”.

Natuurlijk zullen we niet snel geloven dat een zak chips gezond is. Deze claim wordt echter ook voor minder overduidelijke producten gebruikt – en is daar een stuk misleidender. Onthoud dus altijd dat “zonder kunstmatige toevoegingen” niet betekent dat er niets ongezonds is toegevoegd!

6. 100% natuurlijk

“Natuurlijk” is weer zo’n term waar geen officiële definitie voor bestaat. Hetzelfde geldt overigens voor “puur”, “al het goede uit de natuur” en andere aanverwante claims. Zo kunnen hevig bewerkte voedingsmiddelen er toch opeens best gezond uitzien.

“Natuurlijke suikers” zijn hier een heel interessante subcategorie. Het gaat dan vaak om bijvoorbeeld geconcentreerd vruchtensap, dadelsiroop of honing. In zo’n geconcentreerde vorm zijn ook fruitsuikers echter niet gezonder dan gewone suiker!

7. Volkoren (of meergranen)

Voor brood is volkoren een beschermde voedingsclaim: dat moet 100% volkorenmeel gebruikt hebben. Voor andere graanproducten geldt dat echter niet. Dat geeft natuurlijk ruimte voor misleidende verpakkingen. In volkoren crackers, knäckebröd, koekjes, ontbijtkoek, pannenkoeken en wraps zit vaak een stuk minder volkorenmeel!

“Meergranen” heeft een soortgelijk probleem. Natuurlijk moeten er verschillende granen in een meergranen product zitten – maar het maakt niet uit hoe veel. Dat betekent dat je tarwemeel met een snufje spelt al meergranen mag noemen.

8. Met …-smaak

Als je op een verpakking groot “yoghurt” en “honing” ziet staan, is het geen gekke gedachte om aan te nemen dat er honing in zal zitten. Dat kan echter vies tegenvallen. Gaat het namelijk om honingsmáák, dan hoeft er dus nog geen millilitertje echte honing in gedaan te zijn.

Een soortgelijk woordje is overigens “stijl”. Yoghurt in Griekse stijl is dus geen Griekse yoghurt en hoeft niet aan de eisen daarvoor te voldoen!

9. Met vitamines / mineralen

Vitamineclaims zijn voor fabrikanten heel makkelijk binnen te halen. Zit een vitamine of mineraal niet van nature in je product? Dan voeg je gewoon een supplementje toe en mag je de claim alsnog op je verpakking toevoegen. Zo staat er zelfs op snoepjes dat ze vitamine C bevatten.

Foodwatch concludeerde in een onderzoek dat ongeveer driekwart van de producten met een vitamineclaim niet gezond is, volgens de richtlijnen van de WHO. De kans op misleidende verpakkingen is hier dus behoorlijk groot.

10. Afbeeldingen

Ten slotte een laatste factor van misleidende verpakkingen: de afbeeldingen. Denk aan mueslirepen met fruit, die weliswaar mooie frambozen op het doosje hebben staan, maar per stuk nog geen kwart framboos bevatten. Een ingrediënt op de foto moet in het product zitten, maar over de hoeveelheden zeggen de regels niets.

Je kunt dus niet aannemen dat al die volkoren graanhalmen en nootjes iets te maken hebben met wat je daadwerkelijk eet. Daarvoor zul je echt in de ingrediëntenlijst moeten kijken om te zien hoeveel er nu echt in zit!